نشریات روشنفکری غرب زده و جریان اصلاح طلبی - قسمت پایانی

آیین وعصر ما؛ نشریات تئوریک حزبی

           
حجت‌الاسلام سیدمحمد خاتمی بعد از استعفا از وزارت فرهنگ و ارشاد،درخواست مجوز نشریه‌ای به نام «آیین» کرد تا از آن به عنوان تریبونی برای بیانافکار خود و همفکرانش استفاده کند. در آن زمان برخی از افراد حلقه‌ «کیان» همراه باسیدمحمد خاتمی گروه کوچک‌تر آیین را شکل دادند. گروه آیین هیچ مجله‌ای تا سال 1382منتشر نکرد و در این سال، در حالی که حدود شش سال از رخداد دوم خرداد 1376 گذشته بود،محمدرضا خاتمی، برادر رئیس‌جمهور وقت و دبیرکل حزب مشارکت، اولین شماره این نشریهرا منتشر کرد. علی‌رغم عدم انتشار مجله، گروه آیین جلسات هفتگی منظمی برگزار می‌کردند.در این حلقه، چهره‌هایی چون‌ هادی خانیکی، سعید حجاریان، مصطفی تاج‌زاده، محسنامین‌زاده، عباس عبدی، محسن کدیور و محمدرضا خاتمی حضور داشتند. هدف اولیه‌ آنهااین بود که نشریه‌ای به راه اندازند تا مفاهیمی تازه و جدید و آنچه برای تحولاجتماعی ضروری می‌دانستند، ارائه کنند. تجربه‌ کیان نشان داد که نشریه‌هایی اینچنین تا چه حد می‌تواند ذهنیت طبقه تحصیلکرده حوزه و دانشگاه را تحت تأثیر قراردهد. اعضای این حلقه‌ به مفاهیمی چون جامعه مدنی، مردم‌سالاری دینی، حقوق بشر و...می پرداختند. شخصیت محوری در این محفل، هم خود سیدمحمد خاتمی بود؛ اما افرادی چونکدیور و حجاریان نیز در فعال کردن هر چه بیشتر این محفل و نیز گرم نگه‌داشتن تنورمباحث اندیشگی و سیاسی نقش مهمی داشتند.
شاید بتوان گفت مبانی نظری«گفتمان دوم خرداد» در این محافل سر و سامانیافت. به نظر عده‌ای از محققان، ریشه‌های اصلی این مفاهیم در حلقه کیان بود اما درجلسات آیین، آن پایه‌های نظری به مفاهیم سیاسی و پروژه سیاسی تبدیل می‌شد. غالبآنان با حضور در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و خصوصاً مرکز تحقیقاتاستراتژیک ریاست جمهوری با مفاهیم نوین توسعه آشنا شده و به نوعی تحت تأثیر افکاردکتر حسین بشیریه قرار گرفتند و با هواداران کلام جدید تحت تأثیر اندیشه‌های سروش،بسیاری از مفاهیم و نگرش‌های آنها در اثر این تلاقی، امکان تبدیل شدن به یک برنامهسیاسی را پیدا کرد. این نشریه که بیشتر به نشریه تئوریک حزب مشارکت معروف است، هماکنون منتشر می‌شود.         
«عصر ما» نشریه‌ای بود که از ۲۷ مهر ۱۳۷۳ شروعبه انتشار نمود و به عنوان ارگان رسمی سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران بهمدیرمسئولی محمد سلامتی و سردبیری محسن آرمین منتشر می‌شد. مطالب این نشریه عمدتاًشامل تحلیل‌هایی انتقادی از مسائل سیاست داخلی و اقتصاد سیاسی کشور است و هم اکنونبه صورت درون حزبی منتشر می‌شود و برای یک‌سری شخصیت‌ها ارسال می‌شود. عصر ما دردوران پیش از انتخابات دوم خرداد به همراه روزنامه «سلام»(به مدیرمسئولی حجت‌الاسلاممحمد موسوی خوئینی‌ها) رسانه‌های ‌تبلیغاتی بودند که در اختیار گروه‌های موسوم بهخط امام و جناح چپ قرار داشتند. سعید حجاریان یکی از مهمترین اعضای تحریریه عصر مابود که در سال ۱۳۷۹ مجموعه مقالات منتشره خود در عصر ما را در کتابی به نام«جمهوریت؛ افسون‌زدایی از قدرت» به چاپ رساند.  span> روزنامهشرق و هفته‌نامه شهروند امروز   

روزنامه شرق، معروفترین روزنامه جریان اصلاح‌طلب ایران بود. اولینشماره این روزنامه در تاریخ ۲ شهریور ۱۳۸۲ با مدیرمسئولی رحمانیان و سردبیری محمدقوچانی منتشر شد. تحریریه این روزنامه، با انتشار «ضمیمه جهان»، «ضمیمهدیپلماتیک»، «همشهری ماه» برای روزنامه همشهری در سال ۱۳۸۰ گام تازه‌ای در روزنامهنگاری در ایران برداشتند. این تیم با روی کار آمدن دومین دوره شورای شهر تهران وانتخاب دکتر محمود احمدی‌نژاد به عنوان شهردار و تغییراتی که در مدیریت روزنامههمشهری بوجود آمد، آن روزنامه را ترک کردند و روزنامه شرق را منتشر کردند.  
این روزنامه سه بار در دوران فعالیت خود توقیف شد. اولین بار ۳۰ دی۱۳۸۲ به مدت یک روز و در کنار روزنامه «یاس نو»(به به مدیریت محمد نعیمی‌پور ونزدیک به جبهه مشارکت ایران اسلامی) پیش از برگزاری انتخابات مجلس هفتم و به دلیلپوشش دادن اخبار مربوط به نامه اعتراضی نمایندگان مجلس ششم به رهبر معظم انقلاب وحوادث آن زمان، توقیف شد و بار دوم در تاریخ ۲۰ شهریور ۱۳۸۵ به علت انتشارکاریکاتوری تحقیرآمیز توقیف شد. در همین ایام، این تیم با حمایت جریان لیبرال وسرمایه‌دار که عمدتاً دستی در فعالیت اقتصادی در حوزه نفت داشتند، هفته‌نامه«شهروند امروز» را راه انداختند. این هفته‌نامه، فعالیت خود را از اسفند۱۳۸۵ آغازکرد. تیم شرق پس از چند ماه و پس از رفع توقیف دوم، توانستند روزنامه را دوبارهمنتشر کنند. همزمان روزنامه «هم‌میهن» به مدیر مسئولی غلامحسین کرباسچی رفع توقیفشد و بدین ترتیب محمد قوچانی به هم‌میهن رفت و تیم شرق هر دو روزنامه را مجدداًمنتشر ساختند. تیم شرقدر قالب هفته‌نامه «شهروند امروز» نیز موفقیت قابل ملاحظه‌ای یافت و توانست بهشمارگان ۵۰۰۰۰ نسخه برسد. در این نشریه محمد عطریانفر(رییس شورای سیاستگذاری)،محمد قوچانی(سردبیر)، اکبرمنتجبی(دبیر اجرایی) و رضا خجسته‌رحیمی(دبیر تحریریه) بود.      
در این ایام، روزنامه‌های شرق، هم‌میهن و هفته‌نامه شهروند امروز،تشابهات فراوانی در پرداختن به موضوعات و ضریب دادن به حوادث داشتند. تا اینکهروزنامه شرق برای سومین بار در ۱۵ مرداد ۱۳۸۶ به علت چاپ گفتگو با یک شاعر همجنس‌گرایایرانی مقیم کانادا از ادامه انتشار بازماند. هفته‌نامه شهروند امروز، نیز پس ازانتشار هفتادمین شماره، در ۱۵ آبان ۱۳۸۷ به علت «غیر واقعی جلوه دادن برخی اقداماتدولت» توقیف شد.   
روزنامه شرق و همچنین هفته‌نامه شهروند امروز، با الگو گیری از نشریاتمعروف غربی مانند تایمز و نیوزویک و... نوآوری‌ها و ابتکارات فراوانی برای عرصهمطبوعات و حرفه روزنامه‌نگاری کشور داشتند. این نشریات اهمیت ویژه به تاریخ معاصر،حوزه‌های علمیه، هنر و سینما، خانواده و... می‌دادند و ویژه‌نامه‌های ادبی و سیاسیبسیاری را منتشر کردند. این نشریات عمدتاً دغدغه تغییر ارزش‌ها و هنجارهای جامعه ونگرشها و ترویج ارزشهایی همسو با ارزشهای فرهنگ غربی داشتند. مباحث ترجمه‌ایجایگاه ویژه‌ای در این نشریات داشتند. در عرصه سیاست خارجی هم در جهت گسترش روابطبا کشورهای غربی و به ویژه آمریکا گام بر می داشتند و به صورت علنی و ضمنیانتقادهایی به جریان مقاومت اسلامی در کشورهای اسلامی وارد می‌ساختند. این نشریاتچهره‌های ادبی، هنری، تاریخی، سیاسی و مدیریتی همسو با خود بسیاری به جامعه معرفیکردند و ضمن نخبه‌پروری سیاسی و ادبی، چهره‌سازی‌های فراوانی داشتند.            span>روزنامه‌های کارگزاران، اعتماد و اعتماد ملی 

روزنامه «کارگزاران» به صاحب امتیازی حزب کارگزاران سازندگی با مدیریتسید مرتضی سجادیان و سردبیری مهران کرمی انتشار خود را از سال ۱۳۸۴ آغاز کرد. اینروزنامه در ۱۱ دی ۱۳۸۷ به دلیل چاپ بیانیه طیف افراطی(طیف علامه) دفتر تحکیم وحدت،درباره حوادث غزه و محکوم کردن حماس، توقیف شد. این روزنامه در روز قبل از آن، بادرج مطلبی جنایت ضد بشری رژیم صهیونیستی در غزه را تطهیر! و مدافعان فلسطینی راگروهی تروریست! و اقدامات آنها را حرکت ضد بشری! قلمداد کرد که با پناه گرفتن درکودکستان‌‏ها و بیمارستان‌‏ها، موجبات بمباران و مرگ کودکان و غیرنظامیان را فراهمکرده‌ است!           
روزنامه «اعتماد ملّی» ارگان مطبوعاتی حزب اعتماد ملی محسوب می‌شود.این حزب هم پس از شکست کروبی در انتخابات نهمین دوره ریاست جمهوری با محوریت وی وجمعی از یارانش در مجمع روحانیون مبارز، در سال 1384 شکل گرفت. صاحبامتیاز این روزنامه، مهدی کروبی و مدیرمسئول آن محمدجواد حق‌شناس است. آخرینسردبیر آن پس از ابولفضل شکوری و رضا انصاری، محمد قوچانی بود. البته قوچانی پس ازتوقیف هفته‌نامه «شهروند امروز»، به روزنامه دعوت شد. در مقطعی هم ضمیمه اینروزنامه در زمینه اجتماعی و خانوادگی با نام «ایران‌دخت» منتشر کرد. این روزنامهبه خاطر پرداختن نامناسب و غیرعادلانه به حوادث پس از انتخابات دهم ریاست جمهوریتعطیل شد اما ضمیمه «ایران‌دخت» همچنان منتشر می‌شود و با تغییر رویکرد، در زمینه سیاسی، اجتماعی وفرهنگی منتشر می‌شود. این نشریه تحت مدیریت تیم هفته‌نامه «شهروند امروز» منتشر می‌شود.    
روزنامه «اعتماد»، روزنامه‌ خبری ـ تحلیلی دیگر جریان اصلاح‌طلبی استکه قبل از روزنامه اعتماد ملی منتشر می‌شد. این روزنامه پس از توقیف روزنامه هایشرق و اعتماد ملی، با مخاطبان بیشتری مواجه شد. این روزنامه از خرداد ماه سال 1381با مدیریت الیاس حضرتی منتشر می‌شود. این روزنامه طرح دو روزنامه در یک روزنامه رابه اجرا درآورد و ویژه‌نامه‌های ضمیمه‌ای را برای روزهای هفته در پیوست روزنامهمنتشر کرد.     
روزنامه دیگر این جریان، «همبستگی» است که به صاحب امتیازی حزبهمبستگی ایران اسلامی و مدیرمسئولی علی صالح‌آبادی و در مقطعی دیگر، محمدرضا راه‌چمنی،منتشر می‌شد. این روزنامه به خاطر اختلافات درون حزبی در پی اعتراض برخی اعضایشورای مرکزی حزب نسبت به عملکرد مالی راه‌چمنی(مدیر مسئول) در سال 87 تعطیل شد.
گفتنی است روزنامه‌های کارگزاران، هم‌میهن، همبستگی، اعتماد، اعتمادملی به شدت متأثر از روزنامه شرق بودند ولی هیچ وقت مخاطبی چون شرق نیافتند ونتوانستند چون روزنامه شرق تأثیرگذار باشند.     
از دیگر روزنامه‌های همسو با این جریان می‌توان روزنامه‌های «آفتابیزد»(به مدیرمسئولی منصور مظفری و سردبیری مجتبی واحدی)، «مردم‌سالاری»(به صاحبامتیازی حزب مردم‌سالاری و مدیرمسئولی مصطفی کواکبیان) و هفته‌نامه «ایران دخت»منتشر می‌شود.

در آخرذکر می گردد آن چه در این یادداشت سعی شد ، مروری بر نشریات جریان روشن فکریغربزده و اصلاح طلبی است که در طول سالیان پس از انقلاب به فعالیت پرداخته است وبارها و بارها نظام مقدس جمهوری اسلامی را زیر شدید ترین فشارهای بی انصافانه قرارداده است و اگر نگوییم که ارگان رسمی داخلی دشمنان جمهوری اسلامی ایران نبوده است، حداقل این را با قاطعیت می توان گفت که متاسفانه در جهت و سمت و سوی دشمنانتابلو دار و جهت دار نظام حرکت کرده است و کار را به جایی می رسانند که رهبر عظیمالشان انقلاب اسلامی با آن دید بسیط و باز فرهنگی در اردیبهشت 1379 این گونهبگویند: «من قلباً از بعضي از پديده‌هايي كه در كشور هست، رنج مي‌برم. من نمي‌خواهمآنچه را كه براي من رنج‌آور است، با افكار عمومي مطرح كنم، اما اين نكته كه آن روزگفتم داستان غم‌انگيزي است ... من حالا مي‌بينم متأسفانه همان دشمني كه به وسيله‌يتبليغات خود، همتش اين بود كه افكار عمومي يك كشور را به سمتي متوجه بكند، امروزبه جاي راديو‌ها آمده و در داخل كشور ما پايگاه زده است. بعضي از اين مطبوعاتي كهامروز هستند، پايگاه‌هاي دشمن‌اند، همان كاري را مي‌كنند كه راديو و تلويزيون‌هايبي.بي.سي و آمريكا و رژيم صهيونيستي مي‌خواهند بكنند» و همان طور که دیدیم اینجریان در حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری چگونه دوباره فعال شد و میدان داری میکرد برای دشمنان نظام !

یادداشت موجود متنی است برگرفته از منابع زیر با تلخیص و تصرف

 1-   از کیان تا کیهان: جریان‌شناسی نشریات پس از جنگ تحمیلی نوشته یاسرعسگری ، ماهنامه سوره ، شماره 45 (زمستان 88)

2- جریانشناسی مطبوعات پس از انقلاب ، سخنرانی جناب آقای صفار هرندی در جلسه بیستم کانونگفتمان دینی

3- مشارکتو مجاهدین انقلاب، از انحراف تا فرجام/4 ، کاری از واحد سیاسی سایت رجا نیوز

4- نقشرسانه ها در پازل 18 تیر ، پژوهشی از مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران

5-کتابجنگ نرم ، نوشته داوود رنجبران ، انتشارات ساحل اندیشه تهران ، چاپ هفتم ، زمستان88