چاپ هجدهم کتاب هیتلر در ایران

عرضه‌ی "نبرد من" در نمایشگاه کتاب تهران

از حدود دو سال پیش بحث‌های موافق و مخالف درباره انتشار مجدد کتاب "نبردمن" آدولف هیتلر در آلمان و برخی دیگر از کشورهای اروپایی بالا گرفته. درهمین حال این کتاب جنجال‌برانگیز برای هجدهمین بار در ایران منتشر شده است.

 

بیشاز شش دهه از انتشار قانونی آخرین چاپ کتاب "نبرد من" در آلمان می‌گذرد.آدولف هیتلر، رهبر نازی‌های آلمان، در این کتاب به تشریح دیدگاه‌ها وبرنامه‌های سیاسی خود پرداخته است؛ دیدگاهی که رویای تسخیر جهان، محو برخیاز اقوام و به زیر سلطه کشیدن برخی دیگر را در سر داشت.

حاصلاجرای برنامه‌هایی که هیتلر در این کتاب تشریح کرد، راه‌افتادنخشونت‌آمیزترین جنگ تاریخ بشر در سال‌های پایانی نیمه‌ی دوم قرن بیستمبود؛ جنگ دوم جهانی که نازی‌های آلمان در آن شکنجه، آزار و کشتار مردمبی‌گناه را به طور سیستماتیک در دستور کار قرار دادند و به نابودی حدود ۵۵میلیون نفر و تخریب صدها شهر و روستا انجامید؛ جنگی که فجایعی مانند"هولوکاست" (کشتار جمعی یهودیان) را به بار آورد و چون کابوسی هولناکهمچنان بر رویای دوران مدرن و دنیای آزاد سایه افکنده است.

از یادداشت‌های خام‌دستانه تا انجیل فاشیست‌ها

آدولفهیتلر نوشتن بخش نخست "نبرد من" را سال ۱۹۲۴، هنگامی که در زندان بود،آغاز کرد. بخش دوم، پایان همان سال پس از آزادی زودهنگام او از زنداننوشته شد. تابستان سال بعد جلد نخست و دسامبر ۱۹۲۶ قسمت دوم این کتابانتشار یافت.

درسال‌های بعد "نبرد من" چند بار با تغییرات بسیار در قطع بزرگ منتشر شد، تاسال ۱۹۳۰ که در قطع و اندازه‌ای شبیه به انجیل و در یک جلد به بازار آمد.ناسیونال سوسیالیست‌های آلمان با این کار قصد داشتند، کتاب هیتلر را بهعنوان مهم‌ترین کتاب پس از انحیل معرفی کنند. اما یادداشت‌های رهبرنازی‌ها تا به این شکل به "کتاب مقدس" فاشیست‌ها تبدیل شود، راه پردست‌اندازی را پیمود.

اوتواشتراوس، که برادرش هم‌بند هیتلر بود، در کتاب "هیتلر و من" می‌نویسد،نسخه‌ی اصلی "نبرد من" متنی خام‌دستانه و دشوارخوان بوده که در آنایده‌های افراد مختلف در مورد ناسیونالیسم، سیاست خارجی و اندیشه‌هاییهودی ستیزانه در هم ادغام شده بود.

بهاعتقاد او، آنچه بعدا منتشر شد، حاصل کار ویراستارانی است که به افکار وایده‌های مطرح شده در کتاب نظم و ترتیب دادند و آنها در جملاتی روشن‌تر وگویاتر بازنوشتند. محققان از مقایسه دست‌نوشته‌های اولیه هیتلر، که بخشیاز آنها سال ۲۰۰۶ در مونیخ پیدا شد، با متن رسمی کتاب سهم تلاش‌هایی را کهدیگران در سر و سامان دادن و منظم کردن متن و محتوای "نبرد من" داشته‌اند،آشکار کرده‌اند.

"نبرد من" به عنوان هدیه‌ی ازدواج

باقدرت گرفتن ناسیونال سوسیالیست‌ها در آلمان، فروش و توزیع "نیرد من" نیزرواج گرفت. از اواسط دهه‌ی سی میلادی، کتاب هیتلر به خرج دولت به زوج‌هاییتازه ‌ازدواج کرده هدیه می‌شد. همچنین فروش نسخه‌های دست دوم کتاب ممنوعبود تا مردمی که میل خواندن آن را ندارند، قادر به فروش‌اش نباشند.

  نقش صلیب شکسته بر دیواری نزدیک حمام فین کاشانتدریساین کتاب در مدرسه‌ها نیز به عنوان جزیی از برنامه‌ی تبلیغاتی حزب از همیندوران آغاز شد. از این کتاب تا پایان جنگ دوم جهانی نزدیک به یازده میلیوننسخه انتشار یافت که بخش اعظم آن یا رایگان توزیع، یا اجبارا خریداری شدهبود.

نازی‌هابرای تبلیغات در جهت‌دهی افکار عمومی اهمیت فراوانی قائل بودند و انتشارچنین متن‌هایی از برنامه‌های اصلی حزب بود. ترجمه‌ی "نبرد من" به زبان‌هایدیگر و استقبال از آن خارج از مرزهای آلمان دلایل متفاوتی دارد. برخی ازمنتقدان علت این امر در کشورهای اسلامی را بی‌ارتباط با اشغال این کشورهاتوسط نیروهای خارجی یا احساسات ضد یهودی برخی از گروه‌های افراطینمی‌دانند.

درجمهوری اسلامی که انکار هولوکاست به یکی از محورهای اصلی نظریه‌های حکومتتبدیل شده، چاپ‌های متعدد کتاب هیتلر می‌تواند با چنین استدالالی قابلتوجیه باشد. اما این کتاب پیش از شکل‌گیری حکومت اسلامی نیز به دلایل دیگردر ایران مورد استقبال قرار می‌گرفت.

از بساط کنار خیابان تا نمایشگاه کتاب تهران

اخیراترجمه‌ی فارسی "نبرد من" در ایران به چاپ هجدهم رسید. این کتاب با برگردانعنايت‌الله شكيباپور از سوی انتشارات دنيای كتاب به بازار عرضه شده است.نسخه‌های قدیمی کتاب را می‌توان در بساط بسیاری از کتاب‌فروشان کنارخیابان یافت.

درنمایشگاه کتاب تهران نیز نسخه‌های چیده شده‌ی "نبرد من" حکایت از پرخریدار بودن آن می‌کند. برخی از جوانان می‌گویند، کتاب را بر اثر کنجکاویخریده‌اند، اما رغبتی به خواندن آن ندارند.

ایراندر دوران نازی‌ها، و پیش از آن، روابط دوستانه‌ای با آلمان داشت.دخالت‌های شوروی سابق و انگلیس در ایران، کشور رسما بی‌طرف در جنگ دومجهانی، را بیشتر به آلمانی‌ها متمایل می‌کرد. احساسات ناسیونالیستی و ضدیتبا "دشمن مشترک" حتا برخی از روشنفکران را نیز به حمایت از آلمان هیتلریمی‌کشاند.

جانبداری از آلمان برای مخالفت با انگلیس

عبدالعلیدستغیب، منتقد ادبی، در گفت‌وگویی با روزنامه‌ی شرق که ۲۱ اردیبهشت ۸۴منتشر شد، می‌گوید: «پس از شهريور ۱۳۲۰ كه مباحث سياسى داغ بود، در مجالسىكه پدرم و ديگران بودند، بر سر مسائل جنگ جهانى دوم بحث‌هايى مى‌شد؛ درمورد نبرد استالين‌گراد، فتوحات آلمان و ساير مسائل. ايرانيان هم به هيتلرو آلمان علاقه خاصى داشتند.»

احمدشاملو در همین دوران به جرم عضویت در یکی از گروه‌های طرفدار نازی‌ها مدتیدر زندان متفقین بود. او بعدا از این کار به عنوان حماقت‌های نوجوانی یادکرده و انگیزه‌ی آن را احساسات وطن‌پرستانه‌ای بیان می‌کند که کورکورانهراه مخالفت با دخالت انگلیس و شوروی را در نزدیکی با آلمان می‌دیدند.شاملو در سال‌های بعد بارها نفرت خود را از فاشیسم و تفکرات نژادپرستانهاعلام و آثاری را در مورد اردوگاه‌های مرگ و کشتار یهودیان به فارسی ترجمهکرد.

هدیه‌ی رضا شاه به هیتلر

حکومترضا شاه با آلمان روابط گسترده‌ای داشت. او هم نظامی‌گری نازی‌ها و همصنعت پیشرفته‌ی آلمان را می‌ستود. حضور صدها کارشناس آلمانی در ایران کهدر پروژه‌های مختلف مشغول کار بودند، یکی از بهانه‌های اشغال کشور توسطمتفقین بود.

هیتلرنیز به دلیل موقعیت جغرافیایی ایران و نفت از تعمیق روابط دوجانبه استقبالمی‌کرد. او فرارسیدن نوروز را با ارسال نامه‌ای به رضا شاه تبریک گفتهاست. تاج‌الملوک، همسر رضاشاه، در خاطرات خود از دیداری با هیتلر حکایتمی‌کند که در آن دو فرش، یکی با تصویر هیتلر و دیگر با نقش صلیب شکسته رااز جانب همسرش به او هدیه کرده است.

برخیاز ناسیونالیست‌های ایران به دلیل استفاده از چنین سمبل‌هایی، که در ایرانباستان به عنوان نماد گردونه‌ی خورشید به کار می‌رفته، و ادعاهای نازی‌هادر مورد برتری نژاد آریایی، خود را به ناسیونال سوسیالیست‌های آلمانینزدیک احساس می‌کنند. بسیاری از ناظران چنین تمایلاتی را بیشتر به حسابناآگاهی از واقعیت‌های تاریخی می‌گذراند تا اعتقاد به نژادپرستی و تفکراتفاشیستی هیتلر.

تاج‌الملوکدر خاطراتش می‌گوید: «رضا كه از دخالت‌های انگلستان در امور ايران به تنگآمده بود به طرف آلمانی‌ها گرايش و علاقه پيدا كرد و طی چند سال روابطايران و آلمان خيلی صميمانه شد.»

ظاهرااین نارضایتی و جانبداری در بین مردم هم رسوخ کرده، بدون آنکه ایده‌هاینژادپرستانه و فاشیستی نقشی در این رفتار داشته باشد. به گفته‌ی همسر رضاشاه، برخی از جوانان موهایشان را به سبک هیتلر آرایش می‌کردند، در خیابانسلام هیتلری به هم می‌دادند و با شنیدن خبر پیروزهای آلمان از رادیو هورامی‌کشیدند.

«رفتار عجیب ایرانیان» با آلمانی‌ها

روزنامهاعتماد ملی در یادداشتی که نهم اردیبهشت ۸۸ زیر عنوان «ما و پیشوا» منتشرکرد، از رفتار عجیب ایرانیانی یاد می‌کند که در مواجهه با توریست‌هایآلمانی «بدون اطلاع از نفرت و بدنامی پيشوا در ميان آلمانی‌ها، از قدرت وهيبت نازی‌ها و هيتلر با آنان سخن می‌گويند.»

دادنسلام هیتلری به توریست‌های آلمانی، که در ایران به کرات تکرار می‌شود، درنظر بسیاری از تحلیلگران، نه نشانه‌ای از طرفداری از نازی‌هاست و نه بهقصد تحقیر و توهین انجام می‌شود. این عمل را اغلب به حساب کم‌اطلاعی ازواقعیت‌های جنگ دوم جهانی و وضعیت امروز جامعه آلمان می‌گذراند.

شایدکسانی چون محمود احمدی‌نژاد، که در هر فرصتی به انکار هولوکاستمی‌پردازند، در رواج این بیگانگی با جنایات صورت گرفته در دوران جنگ دومبی‌تاثیر نباشند. در سال‌های اخیر بر روی میز کتاب‌هایی که گاهی در مراکزتوریستی برپا می‌شود، کتاب "نبرد من" در کنار نوشته‌هایی که کشتار یهودیانرا انکار می‌کند، فراوان به چشم می‌خورد.

مناقشه‌ی بی‌پایان

درآلمان پس از جنگ، "نبرد من" همیشه مناقشه‌برانگیز بوده است؛ عده‌ایمعتقدند عدم انتشار این کتاب کنجکاوی نسل جوان را بیشتر می‌کند، و عده‌ایاعتقاد دارند، به دلیل فجایعی که هیتلر باعث آن شد، منتشر کردن نوشته‌ایکه زمینه‌ساز فکری و ایدئولوژیک این جنایت‌ها بود اخلاقا قابل دفاع نیست.

برخلافتصور رایج، داشتن و حتا فروش نسخه‌ی کهنه‌ی این کتاب در آلمان ممنوع نیست.عدم انتشار آن در ۶۳ سال گذشته نیز عمدتا به دلیل مخالفت وزارت داراییایالت بایرن بوده که امتیاز نشر آن را در اختیار دارد. مطابق قوانین آلمانباید از مرگ مولف ۷۰ سال گذشته باشد تا انحصار حق چاپ آثارش لغو شود. بهاین ترتیب از سال ۲۰۱۵ میلادی هر ناشری اجازه دارد "نبرد من" را منتشر کندو قوانین موجود مانعی در راه انجام این کار نگذاشته است.

عدم مخالفت با انتشار کتابی «شرم‌آور»

ازدو سال پیش خبرهایی در مورد انتشار چاپ تازه‌ای از این کتاب توسط انستیتویتاریخ مونیخ منتشر شده است. قرار است با یاری گروهی از تاریخ‌دانان وپژوهشگران، این اثر همراه با توضیحات و حواشی لازم برای روشن شدن برخیواقعیت‌ها منتشر شود. بعضی از منابع، علت اصلی عدم انتشار "نبرد من" در ششدهه‌ی گذشته را مخالفت یهودیان عنوان کرده‌اند.

اشتفانکرامر، دبیرکل «شورای مرکزی یهودیان آلمان»، پنجم سپتامبر گفت، نه تنها بااقدام انستیتوی تاریخ مونیخ مخالفتی ندارد، که آن را کاری «مفید و مهم» هممی‌داند و از آن حمایت می‌کند. بسیاری از پژوهشگران معتقدند، انتشار اینکتاب به منتقدان امکان می‌دهد با نقد ایده‌های مطرح شده در آن، نسل جوانرا با پیامدهای تفکرات فاشیستی و نژادپرستانه آشنا کنند.

رئيسموسسه بين‌المللی پژوهش‌های هولوکاست نیز با این استدلال که متن کتاب ازطریق اینترنت در دسترس همه است خواستار انتشار چاپ تازه‌ای از آن در قالبیک کار دانشگاهی و پژوهشی شده است.

ولفگانگهویبیش، وزیر علوم ایالت بایرن، بیستم ژوئن ۸۸، در مراسم شستمین سالگردتاسیس انستیتو تاریخ مونیخ، انتشار چاپی انتقادی و علمی از اثر هیتلر رالازم خواند. او "نبرد من" را اثری «شرم‌آور» توصیف کرد و با اشاره به لغوانحصار نشر آن در سال ۲۰۱۵ گفت، این خطر وجود دارد که «شارلاتان‌ها ونئونازی‌ها» به چاپ وسیع این کتاب به شکل سابق بپردازند.