پیشینه بحث ولایت فقیه

فقیهان بزرگ شیعه, چنانکه اشاره شد, از آغاز ساماندهى نگارش فقه, درکـنـار و هـمراه بحثهاى فقهى هر جا شایسته دیده از اشاره به مساله و یـاطـرح و بـحـث آن,هـیـچ گاه خوددارى نورزیده و در بحثهاى گوناگونفـقـهـى:نمازجمعه در زمان غیبت, جمع آورى و مصرف خمس و زکات, حکم به رویـتهلال, جهاد, انفال, امر به معروف و نهى از منکر, اولیإ عقد در بـحـث بـیـعو نـکـاح, حجر, قضإ, حدود و... کم و بیش به پاره اى از زوایـاى ولایـتفـقـیه پرداخته اند.

و هر زمان که زمینه هاى اجتماعى و سـیاسى حکومت و ولایت فقیه را سازگار و سازوار بازشناخته اند, به شرح از آن سخن گفته اند.

بـهعنوان نمونه در عصر شاهان صفوى و در روزگار قاجار, به انگیزه ها ودلـیلهاى گوناگون مذهبى, سیاسى و اجتماعى, فقیهان و عالمان دین در عـرصـهسـیـاست و حکومت, کم و بیش داراى جایگاه و نقش چشم گیرى بوده انـد, ازایـن روى, بـحـث ولایت فقیه, به گونه درخور شایسته در کانون گفت وگو وبحثهاى فقهى و فنى قرار گرفته است.

نگارش رساله هاى جداگانه درگزاره ها و بر نهاده هاى عبادى, سیاسى و اجـتـمـاعى اسلام, مانند: نمازجمعه جهاد, خراج1 و... از سوى عالمان دیـن در روزگـار صـفـویان, و طرحمساله ولایت و نیابت عامه فقها, خود شـاهـد عـدلـى اسـت بـر این که اصلمساله ولایت فقیه, هیچ گاه از چشم انـداز فـقـیـهان به دور نبوده و اگر دربرهه هایى از زمان کم رنگ و گـذرا مـطرح شده, به خاطر ناسازگارى مزاجروزگار و مهیا نبودن زمینه هـاى سـیـاسـى و اجتماعى, بوده است. محقق کرکىو معاصر وى جناب فاضل قـطـیـفـى دربـاره ولایـت فقیه, حوزه اختیار و قلمروکارى آن, به چند وچـونـهاى دقیق علمى و فقهى پرداخته اند و محقق کرکىاتفاق اصحاب را بـر ولایـت و نیابت عامه فقها در تمامى امور بسته به ارادهجامعه نقل مى کند.2

در دوران قـاجـار, شیخ جعفر کبیر کاشف الغطإبنا به نیاز زمان, حفظ کـیـان دیـن, بـرقـرارى امنیت و نظام اجتماعى وبراى جلوگیرى از هرج ومـرج و دست اندازى و چپاولگرى بیگانگان, حکومتفتحعلى شاه قاجار را بـا اعلام حمایت و پشتیبانى خود مشروعیت بخشید و درجنگ ایران و روس, فـتـوا به واجب بودن پیروى از شاه و فرماندهان نظامى راصادر کرد.3